Maya Religie
Geloof
De Maya beschaving was een animistische en sjamanistische samenleving. De wereld van de Maya’s is onderverdeeld in drie delen: een boven-, een midden- en een onderwereld. De onderwereld fungeerde als het dodenrijk en gaat vaak gepaard met de naam Xibalba. In de bovenwereld is de thuisbasis van de meeste goden, langs deze weg vertoeven eveneens de hemellichamen. Middenin deze twee werelden bevindt zich de Aarde, de leefwereld van de mens.
De mensenwereld is volgens de windrichtingen in vier stukken opgedeeld. Op de verste punten dragen vier Bacabs, mensachtige wezens, de hemel op hun schouders. Centraal gelegen groeit de wereldboom. Deze levensboom groeit in de drie werelden, de wortels in de onderwereld, de stam in het midden van de mensenwereld en de takken reiken tot ver in de bovenwereld. Via deze boom kunnen de Maya’s contact leggen met de boven- en onderwereld. Eveneens grotten gaven toegang tot de onderwereld. Vogels zoals de uil en de gier dienen als boodschappers van en naar de goden in de onderwereld, andere vogels zoals de adelaar en de ara papegaai komen in contact met de bovenwereld.
De mensenwereld is volgens de windrichtingen in vier stukken opgedeeld. Op de verste punten dragen vier Bacabs, mensachtige wezens, de hemel op hun schouders. Ook wel de Pauahtuns, heren van de Wind of hemeldragers genoemd. Deze vinden we ook terug in de vier kleuren van de Tzolkin, de 4 grote seizoenen en de 4 elementen. Centraal gelegen groeit de wereldboom.
Astrologie
De Maya’s waren uitmuntende Astronomen. Met het blote oog namen de Maya’s de hemel waar, tenminste wordt dat aangenomen. Hoe de Maya’s tot zulke verbluffende resultaten zijn gekomen is tot op de dag van vandaag wetenschappelijk onverklaarbaar. Zij wisten af van het centrum van het Melkwegstelsel die zij het hart van de hemel noemden. Ook wisten zij omlopen van planeten die wij zelf pas recentelijk ontdekt hebben. Om zich te oriënteren bij reizen richten ze zich op de planeten. De sterren vertellen de scheppingsverhalen. Naargelang de stand van de sterren en planeten worden diverse rituelen, ceremonieën en feesten georganiseerd. Het belang van enkele planeten volgt hieronder.
De Maan
De Maan is één van de centrale hemellichamen en heeft invloed op alles. Zo bepaalt de Maangodin de getijden eb en vloed, de maandelijkse cyclus van vrouwen en de groei van de gewassen. Bovendien bepaalde de stand van de maan het slagen of mislukken van bepaalde werkzaamheden. De Maancycli worden zeer nauw opgevolgd, zo kunnen ze naderhand de stand van de Maan en de Maansverduisteringen voorspellen.
De Zon
De Zon, AHAU KIN, schenkt het leven en is daardoor één van de voornaamste goden. Hij herleeft bij het opkomen ‘s morgens en sterft ‘s avonds weer bij het ondergaan. De Zon reist zo door de drie werelden. Belangrijke heersers beschouwen zichzelf als afstammelingen van de Zonnegod. In paleizen en tempels wordt de Zon vereerd door deze gebouwen zo te construeren dat het zonlicht op een spectaculaire wijze binnenvalt.
Venus
De Maya’s waren de enigste beschaving uit de oudheid die wisten dan de ochtend en avond ster dezelfde was. Zij konden Venus tot 6000 jaar in de toekomst op de dag nauwkeurig voorspellen. Venus staat bij ons bekend als de godin van de liefde. Bij de Maya’s is Venus echter een gevaarlijke en oorlogszuchtige god. Omdat hij vaak vlakbij de Zon vertoeft bij het op- en ondergaan, wordt Venus beschouwd als de tweelingzus van planeet Aarde. Om de omloop van Venus in de gaten te houden bouwden zijn vele observatoriums zoals hieronder, het slakkenhuis.
De stand van Venus bepaalt of het tijd is om oorlog te voeren of om te zaaien. De Maya’s voerde hier op Aarde de echte Star Wars uit. Dit omdat Venus te voorschijn komt als het droge seizoen begint en de planten verdorren. Doordat er minder werk is op het veld, is er tijd om oorlog te voeren zo stellen de archeologen.
In de Dresden Codex, een van de weinige Maya boeken die de boekenverbranding in de 16de eeuw overleefde, word de Venus omloop uitvoerig beschreven. Zij konden Venus tot 6000 jaar in de toekomst op de dag nauwkeurig voorspellen.
Het Maya pantheon
Figuur 1: De muurschildering op de noordelijke muur van San Bartolo (Maya opgraving) toont de maïs god (in het midden) die een kalebas van water ontvangt terwijl hij zich voorbereid om een verse aanvoer van eten en drinken aan de anderen te geven. Ze staan allen op een slang die hen naar de Bloemenberg (het huis van de Mayagoden en de voorouders) brengt. Deze muurschildering samen met de westelijke muurschildering representeren een van de eerste optekeningen van de Maya-mythen en antidateert de muurschilderingen van Bonampark met eeuwen.
De Meso-Amerikaanse geloofswereld kent een verbazingwekkend godenaantal, waarvan er slechts een honderdtal bij naam bekend is. Veel literatuurbronnen zijn door de eeuwen heen gesneuveld, wat het moeilijk maakt om alle geheimen binnen het Maya-pantheon te ontcijferen. Bovendien kan het erg verwarrend zijn omdat de goden een andere vorm aannemen voor elke hoofdwindstreek. Een Maya god kon tweeslachtig, jong en oud zijn, een spirituele en lichamelijke gedaante aannemen en tegelijk eveneens dierlijke, menselijke en goddelijke kenmerken vertonen.
Net zoals de mens eet en drinkt een god, maakt fouten en sterft als de mensen niet genoeg voor hem zorgen. In de hoop op welvaart en gezondheid, goede oogst en regen worden de goden vereerd aan de hand van allerlei rituelen.
Er zijn enkele belangrijke figuren die herhaaldelijk terugkeren in volksverhalen en in de kunst. Aan de hand van de attributen kan je hen onderscheiden. Hieronder volgen enkele van de belangrijkste Maya goden:
CHAAK (Chac) is de regengod. De Maya‟s brengen hem in verband met de schepping en het leven.
COYOPA is de heerser over het geluid van de donder.
HACAUITZ is de god van de bergen.
DE JAGUAR god is een van de vele geesten van het bos. Sommige dorpen plaatsen “geesten” van de jaguar bij de ingang van de nederzetting om zo het kwaad weg te houden.
ITZAMNÁ is de god die het schrijven heeft uitgevonden. Hij is ook de schutspatroon van de kunsten en de wetenschap en de god van de hemel. Itzamna is de belangrijkste godheid in het pantheon van de Maya‟s. Hij was geheel en al goed.
IXTAB is de god van de zelfdoding (ze wordt altijd voorgesteld met een touw om haar nek). De Maya‟s geloofden dat mensen die zichzelf doodden naar de hemel zouden gaan.
IX CHAK CHEL is de god van de textielbewerking, geneeskunde en de vruchtbaarheid. Ze was eveneens de godin van de maan. Ze stuurt ook overstromingen en hevige regenbuien naar de aarde. Ze is de vrouw van Itzamna.
TOHIL is de god van het vuur.
XPIYACOC is de god van het huwelijk.
YUM CIMIL is de god van de dood (ook wel genaamd: Ah Puch), of de god van de onderwereld.
Het verbazingwekkend godenaantal van de Maya’s komt grotendeels doordat zij telkens de goden van andere generaties overnemen en eveneens nieuwe goden creëren. De betekenis van de goden kan veranderen door de eeuwen heen.
Sjamanen, priesters en priesteressen
Priesters, priesteressen en sjamanen spelen een belangrijke rol in het leven van de Maya’s. Zij zijn gezegend door de goden en staan in direct contact met hen. Bovendien krijgen zij vaak krachten van de bovenwereld toegewezen om zo het lot van het volk en de staat te beïnvloeden en dit door spirituele ontdekkingsreizen te ondernemen. Volgens de Maya’s kunnen sjamanen in trance de gedaantes van dieren aannemen. Sjamanen zijn tot op heden nog steeds actief.
Priesters zijn vooral terug te vinden in de grote tempelcomplexen Chichén Itzà en Tikal. In de klassieke periode worden de meeste plichten door de heersende elite bepaald, om hun autoriteit te laten gelden. Tijdens de Klassieke periode nemen koningen vaak vooral de praktische taken van priesters over. Met maskers en kostuums doen zij zich voor als goden en godinnen bij rituelen. Andere aspecten zoals de rol van de sjamaan als een belangrijk medium tussen de gemeenschap en de goden wordt niet aangetast.
Hiërarchische orde
De Mayapriesters kennen een strikte hiërarchische orde met een hogepriester aan het hoofd. Hogepriesters dienen in tempels, terwijl minder belangrijke priesters dienen in steden en dorpen.
Opleiding
Het priesterschap is geen optie voor boerenzonen of -dochters, kunstenaars of kooplieden. Net zoals hoge bestuurs- en rechtsfuncties, blijft het priesterschap enkel weggelegd voor edelen. Mayapriesters leiden hun eigen zonen en dochters of die van belangrijke heren op tot priester. De hogepriester wordt altijd opgevolgd door zijn zoon of meest naaste bloedverwant.
Takenpakket
De hogepriester of de ‘ahuacan’, ‘Slangenheer’, wordt onderhouden door seculiere heersers. Tot zijn takenpakket behoren schrijven en rapporten bijhouden, astronomie, waarzeggerij, de heilige boeken interpreteren, organiseren van festivals en rituelen. Bovendien leidt hij het offeren en het rituele aanbidden bij belangrijke gelegenheden en houdt hij toezicht op training en aanstelling van juniorpriesters.
De priester of de ‘ah kin’, ‘Dienaar van de Zon’, moet profetieën vinden en deze interpreteren. Deze profetieën kunnen ofwel al geschreven zijn, ofwel gelezen worden vanuit de sterren of de goden die deze informatie doorgeven als de priesters contact leggen met de goden.
Andere leidende priesters zijn de ‘chilanes’, de ‘Voordragers’, die de waarschuwingen van de goden doorgeven. Deze waarzeggersjamanen vertellen wat ze tijdens geestelijke reizen of in visioenen over de realiteit hebben ontdekt en dit met behulp van geestverruimende middelen, zoals Balché, en kruiden.
Nog een andere priester of de ‘nacom’ heeft de taak de borst van een mensenoffer open te snijden en het hart te verwijderen. Deze taak als beul behoudt hij zijn hele leven. Bovendien heeft hij vier helpers, de ‘chacs’ (ter ere van de regengod), die het slachtoffer op een offersteen neerdrukken. Bovendien hebben zij de taak om aan het begin van ieder nieuw jaar een heilig vuur te ontsteken.
Vrouwelijke priesters of ix men staan in voor kruidenmiddelen, genezing en de verloskundige zorg. Ix Chak Chel, de godin van de vruchtbaarheid, zwangerschap en geboorte waakt over hen.
Rituelen
De goden behagen is van essentieel belang. De Maya’s vrezen het vergaan van hun tijdperk als ze dit niet doen. De visie van geven en nemen, staat hier centraal. Volgens de Maya’s maken mensen, goden en de natuur deel uit van een kosmisch energiepatroon, waarbinnen rituelen en offers de middelen zijn en waarmee energie wordt gerecycleerd of doorgegeven. De Maya’s kennen verschillende methoden, zoals het uitrukken van het hart. Het druipende hart wordt aan de goden geofferd.
Eveneens zelfopoffering was niet vreemd voor de Maya’s. Ze offerden hun eigen bloed aan de goden door met een snoer van doorns in hun wangen, onderlippen, oren en tongen te prikken. Dit bloed, opgevangen in een kom, wordt uitgesmeerd op de godsbeelden of op het eigen lichaam en haar. Door mannen wordt er eveneens bloed uit de penis verzameld door gebruik te maken van een scherp mes of een stekel van een pijlstaartrog. Dit soort aderlaten van eigen bloed was enkel bestemd voor edelen.
Niet enkel mensen worden geofferd, ook dieren komen aan de beurt. Honden, kalkoenen of, voor speciale staats- of religieuze gebeurtenissen, dienen jaguars als offer aan de goden.
Bergen en piramiden
Voor de Maya’s is de hemel heilig. Bergtoppen en de toppen van (tempel)piramiden bevinden zich het dichtst bij de hemel en zijn daarom de heiligste plekken. Tijdens religieuze feesten beklommen eerbiedige processies de piramide om op de top de goden te eren met offergaven.
Grafgiften, graven en de onderwereld
Onderwereld
Overledenen komen terecht in de Xibalba, de onderwereld, daar waar alle voorouders leven. De Maya’s kennen echter geen hel of vagevuur. Het leven in de onderwereld verschilt niet veel van het vorige leven in de mensenwereld. Onder de aarde heerst een wereld bestaande uit prachtige landschappen met indrukwekkende bergen, valleien en rivieren. De zielen van de doden vinden hier hun huizen terug. De plaats van de dood is echter eveneens een gevaarlijke plek, verbonden met bepaalde dieren, zoals honden, gieren, vleermuizen en uilen.
Grafgiften
Als een overledene begraven wordt, geven familieleden grafgiften mee, zodat de dode op steun van bepaalde dieren kan rekenen. Grafgiften bestaan meestal uit voedingsproducten, zoals kleine tortilla‟s, kalebassen, verschillende aardewerken vazen met cacao en een mengsel van maïs en cacao erin. Naast eten worden er eveneens andere objecten, zoals schelpen, exotische maritieme objecten, spiegels, afbeeldingen van goden uit aardewerk of steen bij de dode geplaatst. Bovendien hebben archeologen op het eiland Jaina voor de kust van Campeche in Mexico verscheidene beeldjes opgegraven. Deze Jaina-beeldjes uit aardewerk stellen de doden voor. In alle lagen van de bevolking worden ze teruggevonden, zo zijn er krijgers, priesters, goden, wevers, dansers en musici. De overgang naar de onderwereld neemt minstens zeven dagen in beslag.
Graven
In de laat-klassieke periode van 600 tot 900 n.C. behoort het eiland Jaina tot één van de belangrijkste plaatsten om edelen te begraven. Dit omdat het eiland gezien vanaf het vaste land in de baan van de ondergaande zon ligt. De zon begint dan zijn reis naar en door de onderwereld, de Maya’s hopen dat dit de dode zal helpen bij zijn overgang. Arme mensen worden echter begraven langs hun huis, maar eveneens met het gezicht richting het westen.
Volgens de Maya’s kunnen koningen ontsnappen aan de god van de dood, ongeacht of zijn dood op natuurlijke wijze of door geweld gebeurde, een koning wordt onsterfelijk in de vorm van een hemellichaam en reist dus naar de bovenwereld.
Goddelijke macht
Maya heersers maken deel uit van de godenwereld. De koning heeft de verantwoordelijkheid om een juist evenwicht te creëren tussen de aardse en de kosmische krachten. Landbouw, handel, natuur, … elk daarvan was afhankelijk van de goden.
Menselijke heersers maken aanspraak op goddelijkheid als deel van de legitimering van hun aardse macht. Een koning presenteert zich aan zijn volk met rijkelijke kledij die zijn status en macht benadrukken. Voor het volk maakt de koning deel uit van het hiërarchische pantheon van de goden.
De mythologie
Het scheppingsverhaal
Volgens de ‘Popol Vuh’, het ‘Boek van de Raad’, is de wereld en daarbij de eerste mensen op onderstaande manier ontstaan.
“In het begin was er niets, alleen duisternis. De Maya goden besloten om de aarde te creëren. Eerst creëerden ze land en water. Maar er was geen leven, geen beweging en er waren geen wezens om hen te bedanken. Daarom creëerden ze dieren. Maar toen ze de dieren vroegen om hun mond te openen en te praten tegen hun scheppers, konden de dieren alleen maar piepen, grommen en brullen. Daarom besloten de goden om mensen te creëren. De eerste mens, een man, maakten ze van klei. Maar de arme man kon niet zien noch praten en al snel viel hij uit elkaar. Ze probeerden het opnieuw en schapen een man van hout. Deze man kon praten, maar hij had geen ziel en hij vergat om zijn scheppers te bedanken. De goden dachten er nog één keer lang en hard over na en besloten om een man te creëren, van wit en geel gemalen maïs. Deze keer was hun creatie een succes. De man liep, sprak en bedankte de goden voor zijn bestaan. Daarom staan de Maya’s bekend als de ‘mensen van maïs’.”
Eveneens in eigen literatuur verwijzen de Maya’s naar zichzelf als ‘maïsmensen’.
Bronnen
BENEDICT G., De Maya voorspellingen 2012 de boodschap en de visie, p. 29-30
BOOT E., VAN BROEKHOVEN L., BERGER M., Maya 2012 Mysterie, geloof en wetenschap, p. 34-35
BENEDICT G., De Maya voorspellingen 2012 de boodschap en de visie, p. 30-31
PHILIPS C., Azteken en Maya’s, p. 62
Figuur 1: Internet, (http://www.rightreading.com/mayan/mayagods.htm#)
Belangrijke goden: Internet, (http://www.mythicjourneys.org/bigmyth/myths/nederlands/ned_maya_pantheon.htm)
Figuren 2 en 3: Internet,
(http://www.mythicjourneys.org/bigmyth/myths/nederlands/ned_maya_pantheon.htm)
Figuren 4 en 5: Internet,
(http://www.mythicjourneys.org/bigmyth/myths/nederlands/ned_maya_pantheon.htm)
Rituelen: PHILIP C., Azteken en Maya’s, p. 62
Figuur 6: SHARER J. R., TRAXLER P. L., The Ancient Maya, p. 724
Figuur 7: Internet, (http://mayacollection-dustmop.blogspot.com/2010/12/maya-artifact-replicas-i-have-made-from.html)
Bergen en piramiden: PHILIPS C., Azteken en Maya’s, p. 68
Figuur 8: Internet, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Mayareligie)
Figuur 9: Internet, (http://famouswonders.com/chichen-itza-in-yucatan-peninsula/)
Religieuze feesten: SHARER J. R., TRAXLER P. L., The Ancient Maya, p. 754-755
Sjamanen, prieters en prieteressen: BENEDICT G., De Maya voorspellingen 2012 de boodschap en de visie, p. 36
+ PHILIPS C., Azteken en Maya’s, p. 70-71
Opleiding: PHILIPS C., De wereld van de Maya’s en de Azteken, p. 94
Grafgiften, graven en de onderwereld: BOOT E., VAN BROEKHOVEN L., BERGER M., Maya 2012 Mysterie, geloof en wetenschap, p. 37-41
Figuur 10: Internet, ( http://nl.dreamstime.com/royalty-free-stock-photo-mayan-jaina-king-figurine-image14855165)
Figuur 11: SHARER J. R., TRAXLER P. L., The Ancient Maya, p. 205
Figuur 12: SHARER J. R., TRAXLER P. L., The Ancient Maya, p. 465
Figuur 13: GRUBE N., Maya de goddelijke koningen van het regenwoud, p. 315
Goddelijke macht: BENEDICT G., De Maya voorspellingen 2012 de boodschap en de visie, p. 31
Het scheppingsverhaal: GRUBE N., Maya de goddelijke koningen van het regenwoud, p. 286
+ tekst: Internet, (http://www.mayacopan.info/dutch-2-nature.htm#6)
Bron: https://mayacultuur.wordpress.com/religie/